Đồng chí Nguyễn Văn Cừ sinh ngày 9/7/1912 trong một gia đình nhà nho nghèo, có truyền thống khoa bảng ở làng Phù Khê, xã Phù Khê, huyện Từ Sơn (nay là phường Phù Khê, TP. Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh), đồng chí Nguyễn Văn Cừ sớm giác ngộ cách mạng, năm 1927, đồng chí tham gia tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên khi mới 15 tuổi, trở thành đảng viên Đông Dương Cộng sản Đảng vào tháng 6/1929. Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đồng chí được cử làm Bí thư Đặc khu Hòn Gai - Uông Bí.

Trên đường đi công tác (tháng 02/1931), đồng chí bị thực dân Pháp bắt, đưa về giam ở nhà tù Hỏa Lò; bị kết án tù khổ sai và bị đày đi Côn Đảo. Năm 1936, trước áp lực từ các cuộc đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân và phong trào Mặt trận nhân dân Pháp, đồng chí Nguyễn Văn Cừ và một số tù chính trị Côn Đảo được trả tự do. Tại Hội nghị Trung ương Đảng tháng 9/1937, đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được cử vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương.

Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ và tác phẩm “Tự chỉ trích”. Ảnh: Tư liệu

Tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng (tháng 3/1938), đồng chí được bầu làm Tổng Bí thư của Đảng. Tháng 6/l939, với bút danh Trí Cường, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã viết cuốn “Tự chỉ trích”. Đây là một đóng góp quan trọng của đồng chí Nguyễn Văn Cừ vào công tác xây dựng Đảng cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Lần đầu tiên trong lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, một đồng chí lãnh đạo cấp cao nhất của Đảng đã viết công khai: “Những người cộng sản có bổn phận nói sự thật cho quần chúng, dẫn đường cho quần chúng chớ không phải theo đuôi hay phỉnh phờ họ”; và dù có sai lầm, có thất bại thì “phải có can đảm mở to mắt ra nhìn sự thật”; yêu cầu Đảng phải “công khai, mạnh dạn, thành thực vạch những lỗi lầm của mình và tìm phương châm sửa đổi, chống những xu hướng hoạt đầu, thỏa hiệp, như thế không phải làm yếu Đảng mà làm cho Đảng được thống nhất mạnh mẽ”. Tác phẩm “Tự chỉ trích” đã khái quát được những vấn đề tư tưởng lý luận hết sức sâu sắc mang tính thời đại cho đến nay vẫn còn giá trị thời sự; thể hiện tư duy chính trị nhạy bén của một nhà lãnh đạo giàu kinh nghiệm và tài năng; đồng thời thể hiện tinh hoa trí tuệ của Đảng ta trong việc làm giàu thêm kho tàng lý luận học thuyết Mác - Lênin.

Ngày 06/11/1939, hai tháng sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, trên cương vị Tổng Bí thư của Đảng, đồng chí triệu tập và chủ trì Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Bà Điểm. Tại Hội nghị, đồng chí đã thảo luận và thống nhất thay đổi chiến lược cách mạng và thành lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương thay cho Mặt trận Dân chủ thống nhất Đông Dương. Để phù hợp với tính chất cuộc đấu tranh cách mạng trong giai đoạn mới, phương pháp cách mạng cũng chuyển từ đấu tranh đòi quyền dân sinh dân chủ sang đấu tranh trực tiếp đánh đổ chính quyền của đế quốc và tay sai, từ hoạt động hợp pháp và nửa hợp pháp sang hoạt động bí mật và không hợp pháp, chuẩn bị điều kiện để tiến tới khởi nghĩa vũ trang. Quyết định thay đổi chiến lược này thể hiện tư duy chính trị nhạy bén, năng lực sáng tạo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ. Vì thế, phong trào cách mạng có bước phát triển mới mạnh mẽ, tiến tới giành thắng lợi vẻ vang trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Đang lúc phong trào cách mạng của dân tộc đang bước vào thời kỳ mới, ngày 18/01/1940, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị địch bắt tại Sài Gòn. Ngày 23/11/1940, sau khi Khởi nghĩa Nam Kỳ bùng nổ, thực dân Pháp khép đồng chí Nguyễn Văn Cừ vào tội đã thảo ra “Nghị quyết thành lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương”, “Chủ trương bạo động”, là người có trách nhiệm tinh thần trong cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ và kết án tử hình đồng chí. Ngày 28/8/1941, đồng chí đã anh dũng hy sinh tại trường bắn Ngã Ba Giồng, xã Bà Điểm, huyện Hóc Môn, Sài Gòn.

Với 29 tuổi đời, hơn 13 năm tham gia cách mạng, 7 năm bị giam cầm trong nhà tù đế quốc, hơn 2 năm làm Tổng Bí thư của Đảng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã có những cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc ta, tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng.

Huỳnh Ngọc Hiền – BTG Tỉnh ủy

---